19. yy’dan beridir bilinen bir kavram olan Disleksi, Latin kökenli bir kelimedir ve “okumada zorluk” , “okuma güçlüğü” anlamındadır. Disleksi, özel öğrenme güçlüklerini tanımlarken kullanılan 100’ü aşkın terim arasında en sık kullanılanıdır. Okuma bozukluğuna sahip olan çocukların neredeyse tamamını okuma güçlüğü rahatsızlığı yaşayan çocuklar oluşturduğundan, pek çok kaynakta “disleksi”, “öğrenme güçlüğü” ile eş anlamlı bir şekilde kullanılır. Sizler için bu yazımızda; okuma güçlüğü ve öğrenme güçlüğü nedir, hangi çocuklar okurken güçlük çeker, okuma bozukluğu nedir ve daha pek çok merak edilen konuyu detaylı bir şekilde aktaracağız.
Özel Öğrenme Güçlüğü Nedir?
Özel Öğrenme Güçlüğü, zekasal herhangi bir problem olmaksızın öğrenme konusunda güçlük çekme haline verilen isimdir. Çocuğun zekası normal seyrinde veya normalin üzerinde bir seyirde devam ederken yaşanan; düşünme- anlama- dinleme problemleri ve dolayısı ile okuma-yazma yetersizliği, düşük başarı gösterme gibi sonuçların oluşması özel öğrenme güçlüğü olarak tanımlanır. Okuma Bozukluğu, yazılı anlatım bozukluğu, matematik bozukluğu alt gruplarını barındırır.
Özel öğrenme güçlüğü:
- Sonradan oluşmaz, doğuştandır.
- Görme ve işitme problemleri ile bağlantılı olarak oluşmaz.
- Zeka sorunu ile bağlantılı değildir.
- Düşük kaliteli eğitim görme, eğitimde yaşanan aksaklıklar ve değişiklikler gibi sebeplere bağlı değildir.
- Beyinde yer alan birtakım farklılıklar sebebiyle öğrenme süreçlerinde aksaklıklar meydana gelir.
- Her çocuğun kendine has başarılı ve başarısız olduğu alanlar bulunur. Bunlar değişkenlik gösterir.
- Bütün çocuklar kendine özgüdür.
Özel Öğrenme Güçlüğü Nedenleri Nelerdir?
ÖÖG (Özel Öğrenme Güçlüğü) sebebi ya da sebepleri hakkında net bir şey söylemek mümkün değildir. ÖÖG nedenleri kesin olarak bilenememektedir. Olası muhtemel nedenler ise:
- Genetik- kalıtsal etmenler
- Beyinde bulunan yapısal ve işlevsel farklılıklar
Özel Öğrenme Güçlüğü Genetik / Kalıtım
- ÖÖG sahip olan çocukların ebeveynlerinde bu ve buna benzer sorunların olma ihtimali normale oran ile 5 ila 12 kat daha fazladır.
- İkiz bebek doğumlarında her iki bebekte de ÖÖG olma oranı yüksektir. Özellikle tek yumurta ile dünyaya gelen ikiz bebeklerde çok daha yüksektir.
- Kardeşlerde ÖÖG ya da benzer sorunların olma olasılığı normal popülasyona göre daha yüksektir.
Beyinde Bulunan Yapısal İşlevsellikteki Farklılıklar Nelerdir?
Özel öğrenme güçlüğüne sahip olan çocukların beyinlerinde birtakım bölgeler hem yapısal olarak hem de işlevsel olarak farklılık gösterir. Örnek vermek gerekirse; işitsel olarak algılama, bölgesi normal olan kişilerde sol tarafta daha büyükken, disleksisi olanlarda her iki tarafta da eşit veya sağ tarafta daha da büyüktür. Bu bölgenin görevi, duyulan sesleri görsel bilgilere dönüştürüp anlamlandırmasını sağlamaktır. Okuma güçlüğü olan çocuklarda ses ve harf bağlantısının kurulamamış olması, hangi sesin hangi harfle simgelendiğinin öğrenilememesi bu farklılık ile bağlanır.
Özel Öğrenme Güçlüğü Belirtileri Nelerdir?
Özel öğrenme güçlüğü okuldan önceki dönemde birtakım belirtilerle fark edilmeye başlanabilir. Ancak dönemsel olarak kesin tanının konulması oldukça zordur.
Okul Öncesi Dönemde ÖÖG Belirtileri
Konuşmada gecikmelerin yaşanması ve türlü konuşma bozukları (yanlış ve eksik telaffuzlar, az sayıda kelime kullanımı, anlatımda zorlanma ve tıkanma, aşırı yavaş konuşma ve benzeri gibi.)
Zayıf kavram gelişimi (birbiri ile karşıt olan kavramları birbirine karıştırma problemi. İnce yerine kalın, büyük yerine küçük, iç yerine dış kavramları gibi)
Yetersiz motor gelişim (öz-bakım becerilerini öğrenmekte zorluk yaşama. Düğme iliklemeyi öğrenememe ya da öğrense dahi becerememe, beceriksizlik ve sakarlık, çizime ve kopyalamaya karşı isteksizlik gibi)
İlkokul Döneminde ÖÖG Belirtileri
Akademik Başarı: Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar pek çok alanda zeki görünmelerine karşın akademik anlamda başarısızlık yaşamaktadırlar. Bu durum, genelde ebeveynlerin ve öğretmenlerin beklemediği, şaşırtan bir durum olur. Başarılı olma durumu herkes için değişkenlik gösterir. Kimi derslerde başarı yüksek olabilirken kimi derslerde başarı çok düşük olabilir.
Okuma Becerisi: Disleksi sahibi olan çocuklar ilkokul 1. Sınıfta okumanın ilk öğrenmeye başlandığı andan itibaren zorluk yaşarlar ve epey gecikirler. Disleksisi olan çocukların okuma hızları ve okuma becerileri yaşıtlarına oranla geridedir. Ses ve harf uyumunu henüz yakalayamamışlardır. Bazı harflerin söyleniş biçimlerini öğrenemeyebilir, şekiller ile sesleri birleştiremeyebilir, heceler ve harfleri ayırmakta zorluk yaşayabilir, anlamakta zorlanabilir.
Yazma Becerisi: Disgrafi (yazma bozukluğu) sahibi olan çocuklar 1. Sınıfta yazmayı öğrenmeye başladıkları ilk andan itibaren zorlanmalar ve gecikmeler yaşamaktadırlar. Sayı, harf ve kelimeleri ters yazma, birbirine karıştırma gibi durumların yaşanması olasıdır. Örnek vermek gerekirse; disgrafi sahibi olan çocuk, ‘koç’ yerine ‘çok yazabilmektedir. Yine aynı şekilde bazı heceler veya harflerle sayıları, rakamları birleştirebilmektedirler. Zaman zaman bazı heceleri ve harfleri atlayabilir veya yerine yenilerini ekleyebilirler. Bulundukları sınıfa oranla noktalama işaretleri ve imla kuralları kullanımları daha geride bulunabilmektedir.
Aritmetik Beceriler: Disleksi sahibi çocuklar, aritmetikte sayıları ve sayı kavramlarını anlamakta zorluk yaşarlar. Birtakım aritmetik simgeleri öğrenirken zorlanır, karıştırır ve atlayabilirler. Bulundukları sınıfa oranla çarpım tablosunu öğrenmede ya da dört işlem yapmada geridedirler. Problemleri çözmeye yaratacak işlemin ne olduğuna karar vermeleri çok uzun zamanlarını alabilir ya da hiç karar veremeyebilirler.
Çalışma Alışkanlığı:Özel öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların kendi kendilerine çalışma alışkanlıkları yok denecek kadar azdır. Nasıl çalışacaklarını, çevresel faktörlerden nasıl uzaklaşacaklarını, odankalnırken aynı zamanda bilgi edinmeyi nasıl yapacaklarını bilemezler. Çoğu zaman plan yapmakta, plana uymakta ve zamanı ayarlamakta güçlük çekmektedirler.
Özel Öğrenme Güçlüğü Tanı Süreci Nasıl İlerler?
Öğrenme bozukluğu tıbbi bir problemin sonucunda gerçekleşmiş olabilir. Yine aynı şekilde, gerçekleşecek olan medikal bir sorunun belirtisi de olabilir. Bu sebepten kaynaklı; hem tanı hem de değerlendirme süreçleri içinde ayrıntılı tıbbi değerlendirmeler yer almalıdır. Öykü (gebeliğin nasıl geçtiği, gebelikte sigara ve alkol kullanım, enfeksiyonlar), fiziki muayene (büyüme ve gelişme seviyesi), nörolojik kontrol ve EEG, duyu muayeneleri ( görme/ işitme testleri), labaratuvar, genetik gibi birçok incelemenin yapılması gerekmektedir.
Öğrenme bozukluğu genellikle diğer psikolojik rahatsızlıklar ile birlikte görülür. En çok birlikte görülen rahatsızlıkların ilkinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) yer almaktadır. Okuma bozukluğu yaşayan çocukların neredeyse dörtte birinde DEHB olduğu, DEHB sahibi çocukların ise % 10 ila 60 arasında öğrenme bozukluğu sahibi çocuklar olduğu bilinir.
Öğrenme bozukluğuna sahip olan gençlerde ve çocuklarda büyük oranda anksiyete ve depresyon, somatik yakınmalar da bulunmaktadır. Tanı esnasında eşlik eden bütün sorunlar ve rahatsızlar muhakkak göz önünde bulundurulmalıdır.
Öğrenme bozukluğu yani disleksi, anlaşılması güç olamayan ancak kolay anlaşılamayan bir rahatsızlıktır. Disleksi tedavisi günümüz şartlarında birçok yerde birçok uzman tarafından uygulanabilmektedir. Disleksi tedavi süreçlerinde çocukların en rahat geri kazanımı düşünülmektedir. Çocuğun okuma esnasında yaşadığı zorluklar, çocukların okula gitmeye karşı oluşturduğu yargılar, okuma ve yazma konusunda geride kalma gibi sıkıntıların tedaviye bağlı olarak düzelmesi beklenmektedir.
Disleksisi olan çocuklara uygun olarak hazırlanmış pek çok test bulunmaktadır. Test sonuçlarınızdan elde edilen verilere pek çok özel program hazırlanıp özel eğitime başlanabilmektedir.
Tüm dünyanın tanıdığı ve hayran olduğu İnsanlık tarihinin en üretken ve yaratıcı zihinlerinden birisine sahip olan Leonardo da Vinci de sayısal konularda oldukça başarılı idi. Buna rağmen hayatı boyunca sözel alanlarda zorluklar yaşamıştır ve disleksiden mustariptir.
